JSS 1 SECOND YORUBA LESSON NOTE
SECOND TERM
YORUBA LANGUAGE – JSS ONE
ETO ISE FUN SAA KEJI
Ose Kin-In-Ni: Atunyewo ise saa kin-in-ni
Ose Keji: Ede: Orik ati eya gbolohun Ede Yoruba pelu apeere
Asa: Oge sise ni ile Yoruba
Litireso: Orin ibile to je mo asa igbeyawo, pipa ogo obinrin
Mo,ise Agbe, ise ode. Pataki orin lawujo Yoruba.
Ose Keta: Ede: Aroko, Atonisona Oniroyin
Ose Kerin: Ede: Ise Oro-oruko ati oro aropo-oruko ninu gbolohun
Litireso: Litireso Apileko oloro geere
Ose Karun-un: Ede: Ise oro Apejuwe ati oro aponle ninu gbolohun
Onka ni ede Yoruba – Ookanlelogorun-un de igba(101 – 200)
Ose kin-in-in
Akole Ise: Atunyewo ise saa kin-in-ni
OSE KEJI
Akole Ise – Ede: Oriki Ati Eya gbolohun ede Yoruba pelu apeere (sentence)
Gbolohun ni akojopo oro ti o ni oro-ise ati ise ti o n je nibikibi ti o ba ti jeyo.
Eya gbolohun pin si ona meji
- Gbolohun Abode/eleyo oro-ise
- Gbolohun onibo/olo po oro-ise
Gbolohun Abode/Ele yo oro-ise
Gbolohun Abode je gbolohun ti kii gun
Gbolohun Abode kii ni ju oro-ise eyokan lo. Apeere,
- Bata re ja
- Adufe sun
- Oluko ko ise
- Dayo fe iyawo
Ihun gbolohun abode/eleyo oro-ise
- Gbolohun eleyo oro-ise le je oro-ise ni kan: – Apeere; lo, jokoo, wole, jade, gbo, fe, abbl.
- Gbolohun eleyo oro-ise le je oluwa oro-ise ati oro-aponle. Apeere
- Ile ga gogoro
Oluwa oro-ise oro-aponle
- Jolade sun fonfon
Oluwa oro-ise oro aponle
(D) Gbolohun eleyo oro-ise le je oluwa.
- Oro-ise kan ati abo. Apeere
- Ige je iyan
Oluwa oro-ise abo
- Asake pon omo
Oluwa oro-ise abo
(E) Gbolohun eleyo oro-ise le je oluwa, oro-ise kan, abo ati apola atokun. Apeere
- Aina je eba ni ana
Oluwa oro-ise abo apola atokun
- Ojo gbe owo si ori
Oluwa oro-ise abo apola atokun
(E) Gbolohun eleyo oro-ise le je Oluwa, oro-ise kan ati apola atokun. Apeere,
- Folakemi lo si odo
Oluwa oro-ise apola atokun
- Idowu lo si oja
Oluwa oro-ise apole atokun
(i) folakemi lo si odo
Oluwa oro apole atokun
(ii) Idowu lo si oja
Oluwa oro ise apole atokun
Gbolohun onibo/olopo oro –ise
Eyi ni gbolohun ti a fi gbolohun miran bo inu re. apeere re;
(i) Awon ole yoo sa bi awon ode ba fon fere
Alaye:- (a) Awon ole yoo sa
(b) Bi awon ode ba fon fere.
Gbolohun oke yii je gbolohun keji. A le gbe won fun ra won bay ii ti won ko si ni so itumo gbolohun naa nu;
=) Ti awon ode ba fon fere awon ole yo sa – gbolohun onibo a saponle
(ii) Oko ti Ade ra dara
(a) Oko dara
(b) Ade ra oko
Gbolohun meji ni a gbe wonu ara won – gbolohun onibo asapejuwe. (descriptive)
(iii) O dara pe o rise si ile-epo – pe o rise si ile-epo o dara – gbolohun onibo asodoruko (personification).
Igbelewon:-
- Kin ni gbolohun?
- Eye meloo ni gbolohun pin si?
- Saleye gbolohun abode ati onibo pelu apeere meji meji.
Ise Asetilewa:-
Irufe gbolohun wo niyi :
- Bola ra aso
- Awon akekoo yoo se aseyori ti awon Oluko ba ko won
- Tomi pon omi
- Baba agba ko ni ku bi awon Dokita ba se ayewo to to fun un
- Yomi fe iyawo
ASA – OGE SISE NI ILE YORUBA (FASHION)
Oge sise je asa imototo ati sise ara losoo.
Awon ona ti a n gbe se oge ni ile Yoruba laye atijo.
- Iwe wiwe:- Eyi maa n mu ara eniyan mo tonitoni bee ni ou san bi kuruna, ara wiwo yoo jinna si eni to ba n we dee de.
- Aso wiwo:- Awon Yoruba ni igbagbo pe aso lo n bo asiri ara, idi niyi ti awon Yoruba fi n da oniruwu aso fun igba ayeye lorisiris. Aso bii, Dansiki, Kenbe, Agbada, Buba ati soro fun awon okunrun, iro ati buba, gele, iboru ati ipele fun awon obinrin
- Itoju irun ori:- Eyi se Pataki nitori na ni Yoruba fi n pa owe pe “Irun kikun ni ipilese were”. Ona ti awon obinrin fi n toju irun won ni irun didi ni aye atijo. Orisirisi irun didi bii, suku, patewo, ipako elede, panumo, kolese, koju-soko, koroba abbl ni o gbajumo laarin awon obinrin. Awon ti o n di irun ta ni onidiri”.
Awon okunrin a maa fa irun ori, ge irun ori tabi dida osu si ori bii oni sango.
- Tiroo lile:- Asa obinrin ni tiroo lile, ko wopo laarin okunrin. Ti roo maa n mu ki oju tutu ki o si dun-un wo be ni o dara fun awon ti eyinju won maa n pon lati le je ki idoti oju won ba ipin oju jade.
- Laali lile:- Aajo ewa ni laali lile. Aarin Hausa ati tapa ni o wopo ju si. Awo elesin musulim ni o mu loo inu asa Yoruba.
- Ila oju kiko:- Ila kiko je asa Yoruba lati da eru mo si ojulowo omo ni aye atijo. Ila kiko wopo laarin awo oyo, ibadan, ogbomoso, ondo, osogbo, abbl. Apeere ila kiko ni, pele, abaja, olowu, gonbo, bamu, keke, ture, abbl.
OGE SISE LODE-ONI
- Aso wiwo:- Oniruru aso igbalode ni okunrin ati obinrin n wo lode-oni. Aso obinrin-solate, kabe, bonfo. Tabi mafogota ati bilaosi.
Aso Okunrin:- Kootu, seeti, tai ati sokoto tinrin
- Lilo ohun eso bii bata, bagi, biidi igbalode, goolu ati selifa, oruka owo ati ese
- Itoju oju, enu ati ete bii, leedi ati atike alawo oniruuru, itote ni oniruuru awo.
- Itoju ara:- Yiya tatuu si ara .
- Itoju irun ori:- Awon obinrin ama fo irun ori tabi ki won jo o ni ina, lilo wiigi, fifi adamodi irun kun irun ki owo re le gun lo gbode kan loni.
Awon Okunrin a maa ge sitai ori bii, bob merley koko, weefu, all back abbl.
Aleebu oge-sise lode-oni
- Olaju iwe ati asa ti mu ki oge sise yato ni ile Yoruba
- Opo aso ode-ori kii bo asiri ara mo.
PATAKI OGE-SISE
- O n je ki ara eniyan mo toni toni
- O n le aisan jinna si eniyan
- Ko kii je ki ara wo ni
- O n bo asiri ara
- Tiroo lile maa nti idoti oju jade
- O n bu ewa kun ni
Igbelewon:-
- Fun oge sise ni oriki
- Ko ona marun-un ti a n gbe se oge laye atijo
- Salaye aleebu ogesisi lode-oni ni soki
ISE ASETILEWA:-
Yoruba akayege iwe Amusese fun ile eko sekondiri kekere iwe kin-in-ni lati owo o L. Orimogunje, K. Adebayo, F. Okiki. Oju iwe kejilelogun Eko kejidinlogun
LITIRESO:- Orin Ibile To Jemo Asa Igbeyawo, Pipa Ogo Obinrin Mo Ise Agbe Ise Ode.
Orin to je mo asa igbeyawo
- Tun mi gbe
Oko mi tun mi yan
Iyawo dun lo sin-gin
Irin eyi wu wa o
Iyawo dun losin-gin o
Tun mi gbe
- Baba mo mi lo
Fadura sin mi o
Iya mo mi lo
Fadura sin mi o
Kin maa kesu
Kin maa kagbako nile oko
Kin maa kesu
Kin maa kagbako nile oko
Iya mo mi lo
Fadura sin mi o.
Orin ibile to je mo ise Agbe:-
Ise agbe nise ile wa
Eni ko sise, a maa jale
Iwe kiko lai si oko ati ada
Ko I pe o!
Ko I pe o!
Orin ibile to je mo pipa ogo obinrin mo:-
Ibaale ibaale o!
Ibaale logo’binrin
Ibaale o!
Olomoge pa’ra re mo
Pa’ra re mo o
Ibaale logo obinrin
Ibaale o!
Iwulo/Pataki orin
- O wa fun idoraya
- O n mu inu eni dun
- O wa fun iwuri
Igbelewon:- Ko orin ibile meji meji fun awon Asa ati ise ibile wonyi:-
- Igbeyawo
- Pipa ogo obinrin mo
- Ise agbe
Ise Asetilewa:- Yoruba akayege iwe Amusese fun ile eko sekondiri kekere iwe kin-in-ni lati owo o L. Orimogunje, K. Adebayo, F. Okiki. Oju iwe kejidinlogun Eko kerinla
OSE KETA
AKOLE ISE- EDE:- AROKO ATONISONA ONIROYIN (NARRATIVE ESSAY)
Aroko ni ohun ti a ro ninu okan wa ti a si se akosile re.
Aroko oniroyin je aroko ti o jo mo iroyin sise.
Eyi le je kiko sile tabi si so lenu.
Yoruba JSS 1 Lesson Plan and scheme of work with lesson notes
Awon Igbese/Ilara Kiko Aroko Oniroyin
- Mi mu ori-oro ti a fe ko nnkan le
- Ki ko koko ohun ti a fe soro le lori le see se ni ipinro (paragraph) kookan.
Apeere Ori Oro Aroko Oniroyin Ni Wonyi:-
- Ijanba oko kan ti o se oju mi
- Ayeye isile kan ti won seni adigbo mi
Apeere Aroko oniroyin:-
IJAMBA OKO KAN TI O SE OJU MI
Ojo buruku esu gbomi mu ni irole ojo aiku, ojo keji, osu kefa odun 2015 ni dede ago meje aaro. Emi ati aburo mi Ade gbera lati Ilu Ilorin a n lo si ile egbon baba wa ni Ilu Ibadan lati lo ba a se ajo yo isile.
Ni keeti ti oko wa rin de ilu Ogbomoso, sa deede ni oko tanka elepo ya bara si ona ibomiiran nigba ti bureeki oko yii feeli lojiji, n se ni o run oko jiipu kan ti oko ati iyawo pelu awon omo won wa nibe mole. N se ni ibosi oro ya lenu awon awako ati ero to n rin iyin apopona marose ogbomoso.
Bi eniyan ba je ori ahun onitohun yoo kaa anu abiyemo lojo naa. Opelope awon ogbofinro to se iranlowo lati gbe awon ero inu oko jiipu yii lo si ile iwosan. Sugbon epa ko boro mo fun awako jiipu yii, loju kan naa ni o gbe emi mi.
Imoran mi si awon ijoba ni pe ki awon agbofinro maa boju to awon da reba ki won si maa fi oju ba ile ejo fun idajo ti oba ye. Ijoba gbodo se ofin ti yoo nii ki olukuluku se atunse si oko won loorekore, ki iru ijanba bayii ma ba waye mo.
Igbelewon:- Dahun ibeeree wonyi;
- Fun aroko oniroyin ni oriki
- Ko ilana kiko oroko oniroyin meji
Ise Asetilewa:- Yoruba akayege iwe Amusese fun ile eko sekondiri kekere iwe kin-in-ni lati owo o L. Orimogunje, K. Adebayo, F. Okiki. Oju iwe keedogun Eko kokandinlogun
OSE KERIN
Akole Ise – Ede:- ISE ORO ORUKO ATI ORO AROPO ORUKO NINU GBOLOHUN
Oro Oruko:- Oro Oruko ni awon oro ti won le da duro ni ipo oluwa, abo tabi eyan ninu gbolohun.
Ise Oro-Oruko
- Oro-Oruko maa n sise oluwa ninu gbolohun – Oluwa ni oluse nnkan ninu gbolohun apeere;
- Ayinde ra aso
- Ojo je ewa
- Oro oruko maa n wa ni ipo abo ninu gbolohun – Eyi ni eni ti a se nnkan si ninu gbolohun. Apeere;
- Mo ra oko
- Onilu lu ilu
- Oro-Oruko maa n se ise eyan fun oro oruko miiran. Apeere;
- Baba agbe ge igi
- Kunle oluko na yemi
- Binpe pa ejo obokun
- Oro-Oruko tun maa n sise abo fun oro-atokun. Apeere;
- Ade lo si oja
- Emi lo ba ni ile
ORO AROPO ORUKO:-Eyi ni awon oro ti a n lo dipo oro oruko ninu gbolohun.
Ise Oro Aropo – Oruko
- Oro Aropo- Oruko le se ise oluwa ninu gbolohun. A le pin-in si ipo eyo ati opo
Eni Eyo Opo
Kin-in-ni Mo/n ‘A’
Keji O E
Keta O Won
Apeere;
- Mo je ebe Eyi eni kin-in-ni
n o je eba
- A je eba – opo eni kin-in-ni
- Oro aropo-oruko le se ise abo ninu oro-ise ninu gbolohun.
Eyo opo
Eni kin-in-ni Mi Wa
Eni Keji O/E Yin
Eni keta Afaagun faweli won
Apeere;
Eni kin-in-ni
- Tolu ri mi – eyo
Tolu ri wa – opo
Eni keji
- Orun pa o
orun pa e
orun pa yin – opo
eni keta
iii. O so fun un
Ade gbe e
- Oro aropo-oruko maa n se ise eyan ninu gbolohun
Eyo Opo
Eni kin-in-ni ‘Mi’ wa
Eni keji re/e yin
Eni keta Re/e won
Apeere
Aso re wu mi – Eni keta eyo
Igba gbe se won – eni keta opo
Ile yin dara – eni keji opo.
Igbelewon:-
(i) So itumo oro oruko ati oro aropo oruko
(ii) Ko ise oro-oruko ati aropo oro meji meji pelu apeere
ISE ASETILEWA:-
- ko isori awon oro yoruba inu gbolohun wonyii jade.
- Mo ra epa
- Oluko na mi
D Mo ri gbogbo yin
E Eyin re funfun bii egbon owu
- Ile wa gbayi o gbeye
- Yoruba akayege iwe Amusese fun ile eko sekondiri kekere iwe kin-in-ni lati owo o L. Orimogunje, K. Adebayo, F. Okiki. Oju iwe ogun Eko kerindinlogun
AKOLE ISE:-
LITRESO – Litreso Apileko Oloro geere ti ijoba yan. Ewi Yoruba lakotun fun ile iwe sekondiri kekere lati owo M.A,Olowu ati awon akeegbe re.
Igbelewon:-
(i) Iwe itan apileko oloro geere wo ni a yan fun kika ni taamu yin?
(ii) Ta ni onkowe iwe naa?
ISE ASETILEWA:- Ewi Yoruba Lakootun(ibeere ewi ti a ka)
OSE KARUN-UN
AKOLE ISE – Ede:- Ise oro – Apejuwe at oro-aponle ninu gbolohun
Oro Apejuwe:-Eyi ni awon oro ti o n toka isele inu gbolohun .
Oro oruko ni o maa n yan.
Ise oro Apejuwe
- O le se ise eyan ninu gbolohu
(a) Oro apejuwe le yan oro – oruko ni ipo oluwa. Apeere;
– Oruko rere san ju wura oun fadaka lo
– Iwa bukuku ko ye eniyan
(b) Oro apejuwe le yan oro-oruko ni ipo abo. Apeere;
– Inioluwa la igi gbigbe
– Ayinde wo aso funfun
- A le seda oro apejuwe lati ara oro-ise. Apeere;
Oro Ise Oro apejuwe ti a seda
- ga giga
- le lile
iii. sun sisun
- fe fife
- ka kike
akiyesi:- A le se atenumo awon oro apejuwe wonyi ninu gbolohun. Apeere;
(a) Ere lile lile ni Bolu n se
(b) Ibi giga giga ni mo n lo
- Oro apejuwe n se ise atenumo:- A le gbe oro apejuwe yi saaju oro oruko to yan lati fi se atenumo. Apeere;
(a) Omugo omo ko dara
(b) Agbere aya ko sun won
(d) Ako okuta ni a fin pa ekuro
ORO-APONLE:- Oro aponle maa n fi kon itumo oro-ise ki o le ye nisi. Oro aponle maa n sise epon ninu gbolohun.
Isori oro Aponle:
(a) Oro-aponle pon-n-bele – Eyi ni oro aponle ti a ko seda. Apeere;
(i) Aso re mo toni
(ii) Yemi pupa foo
(iii) ile ga gogoro
(b) Oro aponle ti a seda:- Eyi ni oro aponle ti a seda o maa n se ise apetunpe oro aponle pon-n-bele. Apeere;
Oro aponle pon-n-bele oro aponle ti a seda
Toni tonitoni
Were werewere
Lau laulau
Rako rakorako abbl.
Ise oro aponle ninu gbolohun
- O maa n toka si isesi; Apeere
(a) Olu yo kelekele wo ile
(b) Omo naa n rin jauajau
- O maa n toka siohun kan ti a n se to ti de gongo (climax). Apeere.
(a) Oko naa jona raurau
(b) Adupe je ounje naa patapata
(d) Ile naa wo womuwomu
- O maa n toka ibi kan pato ti isele ti wa ye; Apeere.
(a) Awon ologin sa pamo sinu igbo
(b) Remileku se igbeyawo ni ile ijosin
(d) Jolade lo ki kabiyesi ni aafin
- O n toka idi ti isele fi n se. Apeere.
(a) A n sise kia a le lowo lowo
(b) Sade ko kawe nitori ko lowo
(d) Obi n to omo ki won le fun won ni isinmi abbl.
- A n lo oro aponle lati fi irisi nnkan han. Apeere;
(a) Osupa naa mole rokoso
(b) Ina naa n wo rakorako
Igbelewon:–
Ko ise oro apejuwe ati oro aponle mejimeji pelu apeere;
Ise Asetilewa: Yoruba akayege iwe Amusese fun ile eko sekondiri kekere iwe kin-in-ni lati owo o L. Orimogunje, K. Adebayo, F. Okiki. Oju iwe kerindinlogun Eko ketala
Ede:- Onka ni ede Yoruba (ookan-lelogoorun-un de igba) 101-200
Onka Yoruba ni ona ti a n gba ka nnkan ni ona ti yoo rorun.
101 – Ookanlelogorun-un
102 – Ejilelogorun-un
103 – Eetalelogorun-un
104 – Eerinlelogorun-un
105 – Aarundinlaadofa
106 – Eerindinlaadofa
107 – Eetadinlaadofa
108 – Eejidinlaadofa
109 – Ookandinlaadofa
110 – Aadofa
111 – Ookanlelaa-adofa
112 – Eeejilelaa-adofa
113 – Eetalelaa-adofa
114 – Eerinlelaa-adofa
115 – Aarundinlogofa
116 – Eerindinlogofa
117 – Eetadinlogofa
118 – Eejidinlogofa
119 – Ookandinlogofa
120 – Ogofa
121 – Ookanlelogofa
122 – Eejilelogofa
123 – Eetalelogofa
124 – Eerinlelogofa
125 – Aarundinlaa-adoje
126 – Eerindinlaa-adoje
127 – Eetadinlaa-adoje
128 – Eejidinlaa-adoje
129 – Ookandinlaa-adoje
130 – Aadoje
131 – Ookanlelaa-adoje
132 – Eejilelaa-adoje
133 – Eetalelaa-adoje
134 – Eerinlelaa-adoje
135 – Aarundinlogoje
136 – Eerindinlogoje
137 – Eetadinlogoje
138 – Eejidinlogoje
139 – Ookandinlogoje
140 – Ogoje
141 – Ookanlelegoje
142 – Eejilelogoje
143 – Eetalelogoje
144 – Eerinlelogoje
145 – Aarindinlaa-adojo
146 – Eerindinlaaadojo
147 – Eetadinlaa-adojo
148 – Eejidinla-adojo
149 – Ookandinlaa-adojo
150 – Aadojo
151 – Ookanleladojo
152 – Eejilelaa adojo
153 – Eetalelaa-adojo
154 – Eerinlelaa-adojo
155 – Aarindinlogojo
156 – Eerindinlogojo
157 – Eetadinlogojo
158 – Eejidinlogojo
159 – Ookandinlogojo
160 – Ogojo
161 – Ookanlelogojo
162 – Eejilelogojo
163 – Eetalelogojo
164 – Eerinlelogojo
165 – Aarindinlaa-adosan-an
166 – Eerindinlaa-adosan-an
167 – Eetadinlaa-adosan-an
168 – Eejidinlaa-adosan-an
169 – Ookandinlaa-adosan-an
170 – Aadosan-an
171 – Ookanlelaa-adosan-an
172 – Eejilelaa-adosan-an
173 – Eetalelaa-adosan-an
174 – Eerinlelaa-adosan-an
175 – Aarundinlogosan-an
176 – Eerindinlogosa-an
178 – Eejidinlogosan-an
179 – Ookandinlogosan-an
180 – Ogosan-an
181 – Ookanlelogosan-an
182 – Eejilelogosan-an
183 – Eetalelogosan-an
184 – Eerinlelogosan-an
185 – Aarundinlaa-aadowa
186 – Eerindinlaa-adowaa
187 – Eetadinlaa-adowaa
188 – Eejindinlaa-adowaa
190 – Aadowa/igba-o-din-mewa
191 – Ookanlelaa-adowa
192 – Eejilelaa-adowa
193 – Eetalelaa-adowa
194 – Eerinlelaa-adowa
195 – Aarundin-nigba
196 – Eerindin-nigba
197 – Eetadin-nigba
198 – Eejidin-nigba
199 – Ookandin-nigba
200 – Igba
OONKALELAADOTA DE OGORUN-UN (51-100).
Igbelewon:-
(i) Kin ni onka?
(ii) Ka onka Yoruba lati ookanlelogoorun-un de igba.
Ise Asetilewa:- Yoruba akayege iwe Amusese fun ile eko sekondiri kekere iwe kin-in-ni lati owo o L. Orimogunje, K. Adebayo, F. Okiki. Oju iwe kewa Eko keje