ÈKÓ YORÙBÁ – JSS 1 – OSE KEJI

Akole: Oríkì àti Ẹ̀yà Gbólóhùn Èdè Yorùbá Pẹ̀lú Àpẹẹrẹ

---

ÌMỌ̀LẸ̀ NIPA ÈKÓ YÌÍ

Gbólóhùn jẹ́ àkójọpọ̀ ọ̀rọ̀ tí ó ní ọ̀rọ̀-ìṣe àti ìṣẹ̀ tí ó ń jẹ nǹkan tí ó bá tẹ̀ jáde. Ní èdè Yorùbá, a máa yà gbólóhùn sí oríṣi méjì, èyí ni:

1. Gbólóhùn Abọdé (Gbólóhùn tó ní ọ̀rọ̀-ìṣe kan ṣoṣo)
2. Gbólóhùn Oníbò (Gbólóhùn tó ní ọ̀rọ̀-ìṣe ju kan lọ)

---

Gbólóhùn Abọdé/Eleyo Ọ̀rọ̀-Ìṣe

Gbólóhùn Abọdé jẹ́ gbólóhùn tí kò le gun ju ọ̀rọ̀-ìṣe kan lọ.

Àpẹẹrẹ

• Bàtà rẹ̀ já
• Adùfẹ́ sùn
• Olùkọ́ kọ́ iṣẹ́
• Dáyọ̀ fẹ́ ìyàwó

---

Ìhún Gbólóhùn Abọdé

Gbólóhùn Abọdé/Eleyo Ọ̀rọ̀-Ìṣe le jẹ:

1. Ọ̀rọ̀-ìṣe kan ṣoṣo
   • Àpẹẹrẹ: Lọ, jókòó, wò, jáde, gbọ́, fẹ́
2. Olùwà + Ọ̀rọ̀-ìṣe àti Ọ̀rọ̀-Àpọnlé
   • Àpẹẹrẹ:
     • Ilé ga gògòrò → (Olùwà + Ọ̀rọ̀-Àpọnlé)
     • Jọláde sùn fọnfọ → (Olùwà + Ọ̀rọ̀-Àpọnlé)
3. Olùwà + Ọ̀rọ̀-ìṣe + Abọ
   • Àpẹẹrẹ:
     • Ìgẹ̀ jẹ iyan → (Olùwà + Ọ̀rọ̀-Ìṣe + Abọ)
     • Asàkẹ́ pọn ọmọ → (Olùwà + Ọ̀rọ̀-Ìṣe + Abọ)
4. Olùwà + Ọ̀rọ̀-ìṣe + Abọ + Apola Atókùn
   • Àpẹẹrẹ:
     • Aina jẹ ẹ̀bà ní àná
     • Ojó gbe owó sí orí
5. Olùwà + Ọ̀rọ̀-Ìṣe + Apola Atókùn
   • Àpẹẹrẹ:
     • Fọlákẹ́mi lọ sí odo
     • Ìdòwú lọ sí ọjà

---

Gbólóhùn Oníbò/Olópò Ọ̀rọ̀-Ìṣe

Gbólóhùn Oníbò jẹ́ gbólóhùn méjì tí a fi rọ̀ mọ́ ara wọn.

Àpẹẹrẹ

1. Àwọn ole yóò sá bí àwọn òde bá fọ́n fèrè
   • (Gbólóhùn Oníbò Asàpọnlé)
2. Ọ̀kọ̀ tí Adé rà dára
   • (Gbólóhùn Oníbò Àsàpéjúwé)
3. Ó dára pé ó rì sínú ilé epo
   • (Gbólóhùn Oníbò Asọ̀dọ̀ríkọ̀)

---

IGBELEWỌN (EVALUATION)

1. Kí ni gbólóhùn?
2. Mélòó ni gbólóhùn pin sí?
3. Ṣàlàyé gbólóhùn Abọdé pẹ̀lú àpẹẹrẹ méjì.
4. Ṣàlàyé gbólóhùn Oníbò pẹ̀lú àpẹẹrẹ méjì.
5. Ṣàlàyé ìyàtọ̀ tó wà láàrin gbólóhùn Abọdé àti Oníbò.

---

Àṣà – Ògè Ṣíṣe Ní Ilé Yorùbá

Ògè ṣíṣe jẹ́ àṣà ìmòtótó àti ìfí ara ṣèdáńdáró nígbà kan rí.

Àwọn Ọ̀nà Ti A N Gbé Ṣe Ògè Nígbà Kẹrin

1. Ìwé wíwẹ̀ – Ìwé wíwẹ̀ máa ń mú ara mọ́, kó jẹ́ kí ara wíwo dán mọ́n.
2. Aṣọ wíwò – Àṣọ tí àwọn Yorùbá máa ń wọ:
   • Àwọn Okùnrin: Dansíkì, Kẹ̀mbẹ̀, Agbádá, Bùbá àti ṣòrọ̀
   • Àwọn Obìnrin: Ìró àti Bùbá, Gèlè, Ìbòrí, àti Ìpèlẹ̀
3. Ìtọ́jú irun orí – Àwọn irun didì tí ó wà: Sùkù, Ipàkó Elédè, Kólẹ̀sẹ̀, Pànùmọ̀
4. Tiróó lílè – Lilo tiróó lórí ojú, pẹ̀lú kíkọ̀ ojú.
5. Ìlà ojú kíkọ – Ìlà tí ó wà fún àwọn ibìlẹ̀ Yorùbá: Pẹ̀lẹ́, Abàjà, Túrè, abbl.

---

Ànfani Ògè Ṣíṣe

1. Ó n jẹ kí ara mọ́ tónítóni
2. Ó n lé àìsàn jìnnà sí ènìyàn
3. Ó n gbé èwà ènìyàn sókè
4. Ó n bo aṣírí ara
5. Tiróó lílè máa ń sọ ojú di ẹwà

---

LITIRESO – ÒRÌN ÌBÌLẸ̀ TÓ JẸ́ MỌ́ ÀṢÀ ÌGBÉYAWÓ

Òrìn Ìgbéyàwó
Tún mi gbé
Oko mi tun mi yan
Ìyàwó dùn lósìngìn
Ìrin yìí wù wá o
Ìyàwó dùn lósìngìn o
Tún mi gbé

---

Òrìn Ìbílẹ̀ Tó Jẹ́ Mọ́ Ìṣẹ́ Àgbẹ̀
Ìṣẹ́ àgbẹ̀ n’ìṣẹ́ ilé wá
Eni kó ṣíṣe á máa jàlẹ̀
Ìwé kíkọ̀ láìsí oko àti adá
Kò ì pé o! Kò ì pé o!

---

IGBELEWỌN (EVALUATION)

1. Ṣàlàyé ògè ṣíṣe nígbà kẹrin.
2. Darí ànáfàní mẹ́rin tó wà nínú ògè ṣíṣe.
3. Kọ orin ìbílẹ̀ kan tó jọmọ̀ àṣà ìgbéyàwó.
4. Kọ orin ìbílẹ̀ kan tó jọmọ̀ ìṣẹ́ àgbẹ̀.
5. Ṣàlàyé àbùsì tí ògè ṣíṣe lódè-òní ní ní ṣókí.

---