Akọ́tọ̀ Òde-Òní Yorùbá JSS 1 First Term Lesson Notes Week 5
Ose Karun-ún
ẸKA IṢẸ: LÍTẸRẸSỌ
AKỌLẸ IṢẸ: Akọ́tọ̀ Òde-Òní
Akọ́tọ̀ ni àṣà tó ṣe pàtàkì jùlọ ní èdè Yorùbá, tó fi dáa ju àkọ́tọ̀ àtẹ̀yìnwá lọ. Àkókọ̀ àkọ́tọ̀ òde-òní ni a ṣe ní ọdún 1842, pẹ̀lú ìrànlọ́wọ́ àwọn àjọrò ijọ́sìn bíi Samueli Ajayi Crowther àti Henry Townsend.
Ní ọdún 1875, ìpàdé nílé ìjọsìn Methodisti, Katoliki, àti CMS nípa àkọ́tọ̀ èdè Yorùbá ṣíṣe agbára tó ní ipa pọ̀ sí ìmúlò èdè Yorùbá títí di òní. Àkókọ̀ àkọ́tọ̀ náà ni a fi ńkọ èdè Yorùbá.
Àpẹẹrẹ Àkókọ̀ Àkọ́tọ̀ Àtẹ̀yìnwá àti Àkótọ̀ Òde-Òní
| Àkókọ̀ Àkọ́tọ̀ Àtẹ̀yìnwá | Àkótọ̀ Òde-Òní |
|---|---|
| Aiye | Aye |
| Aiya | Aya |
| Eiye | Eye |
| Yio | Yoo |
| Pepeiye | Pepeye |
| Eiyele | Eyele |
| Enia | Eniyan |
| Okorin | Okunrin |
| Obirin | Obinrin |
| Onje | Ouje |
| Shola | Sola |
| Shango | Sango |
| Oshogbo | Osogbo |
| Ilesha | Ilesa |
| Shagamu | Sagamu |
| Offa | Ofa |
| Ebute metta | Ebute-meta |
| Shade | Sade |
| Ottun | Otun |
| Iddo | Ido |
Àkókọ̀ Àṣà: Ikini II – Akoko
Ikini ni ilé Yorùbá jẹ́ pàtàkì. Nígbà tí ọmọ bìnrin bá ń kéde tàbí ọmọkùnrin bá ń dobálẹ̀ gbalaja, wọ́n máa ṣe ìkíni.
Àwọn Àpẹẹrẹ Ikini
| Àkókò | Ikini | Idahun |
|---|---|---|
| Ní àárọ̀ | E kaaro | Òo |
| E-e-jiire bi? | Òo | |
| Ṣé alàáfíà ni aji? | Adupe | |
| Òsán | E kaasan | Òo |
| Iròlẹ̀ | E kuurole | Òo |
| Ùrú | E ku àájin | Òo |
| Ní àkókò Ojo | E ku ojo | Òo |
| Ní àkókò Oye | E ku oye | Òo |
| Ní àkókò Iyan | E ku àheje kiri o | Olúwa àyo wa |
Àwọn Ẹ̀kọ́ Ikini
- Alaboun: Asokale ànfàní o
- Eni to bimo: E ku owo lomi
- E ku ewu omo: oo
Àkókọ̀ Ìwé Ẹ̀kún Iyàwó
Ekun Iyàwó jẹ́ ẹ̀kọ́ tó nípa ìtàn ìbè, tí ọmọbìnrin tí ń lọ sílé ọkọ máa ń sọ lóòjọ́ ìgbéyàwó.
- Kókó ìwò: Ṣíṣe àkóso ìtòju àwọn òbí rẹ̀, ìdàgbàsókè, àti ìmọ̀.
Agbegbe ti Ekun Iyàwó ti Ń Wáyé
- Ìlú Ìṣeyìn
- Ìlú Ikirun
- Ìlú Osogbo
- Ìlú Oyo Alaafin
- Ìlú Ogbomoso
Rara gege bi litireso alohun Ajemayeye
Rara jẹ́ ẹ̀kọ́ tí ó ṣe pàtàkì fún ìtòsí àti agbára ìbáṣepọ̀. Ó jẹ́ èdè tí a fi ń sọ oriki àti àwọn ìṣe ìtàn-pẹ̀lú ní ilé.
Àwọn Agbegbe tí Rara Wà
- Ìlú Oyo Alaafin
- Ìlú Ikirun
- Ìlú Ìṣeyìn
- Ìlú Ogbomoso
- Ìlú Ibadan
Bolojo gege bi litireso alohun ajemayeye
Bolojo jẹ́ ẹ̀kọ́ tí a fi ń ṣe ìròyìn àti ṣíṣe àwọn àṣàrò nípa ìṣe-àyẹyẹ.
Igbelewon:
- Kín ni akoto?
- Kó àwọn àpẹẹrẹ akoto atijọ́ mẹwa, kí o sì kó akoto irú àwọn ọ̀rọ̀ bẹ́ẹ̀.
- Fun lítẹrẹsọ̀ alohun ni oríkì.
- Kó lítẹrẹsọ̀ alohun ajemayeye marun-ún, kí o sì ṣàlàyé.
Ìṣe Asetilewa: Kó àpẹẹrẹ ẹ̀wì ekún iyàwó kan láti fi hàn pé ọmọbìnrin tó ń lọ sílé ọkọ máa ń sọ ekún iyàwó láti fi mọ̀rírì àwọn òbí rẹ̀.